trong di chúc của chủ tịch hồ chí minh có đoạn: “ông ỗ ỗ pHủ là người làm thơ rất nổi tiếng ở trung quốc ời nhà ường, corc NGHĩA là “người thọ 70 xưa nay hiếm.” ầu oc vẫn rất sáng suốt, tuy sức khỏec Gì lạ ”( vì ộc lập tự do vì chủ nghĩa xã hội , nxb sự thật, 1970, tr 328). của bác hồ.
câu thơ của Đỗ phủ được dẫn, có xuất xứ từ đâu, trong hoàn cảnh nào; được người việt tiếp jue ra sao, là điều cần tìm hiểu; có thể đe, lại thú vị cho người quan tâm. Đỗ phủ (712-770) để lại hơn một nghìn bài thơ. He được người đời sau tôn là “thi thánh”. câu thơ “nhân sinh thất thập cổ lai hy” là trong bài hai của khúc giang nhị thủ (khúc giang, hai bài ). khúc giang, thường gọi là khúc giang trì, nằmở Đông nam ngoại ô thành trường an, một cảnh đẹp nổi tiếng vào thời nhà Đường. Có thể xác ịnh thời điểm Sáng tac bài thơ: sau một thời gian dài chời ợi mà chỉc ược bổ dụng một chức quan nhỏ – quản lý kho fifth giới (hữu vệ soái phủt tụt.
bai hai như sau:
phien âm
triệu hồi nhật nhật điển xuân y
mỗi nhật giang đầu tận túy quy
tửu trái tầm thường hành xứ hữu
nhân sinh thất thập cổ lai hy
xuyên hoa giáp điệp thâm thâm kiến
Điểm thúy thanh đình khoản khoản phi
truyền ngữ phong quang cộng lưu chuyển
tạm thời tương thưởng mạc tương vi
dịch nghĩa
từ nơi triều đình về ngày ngày ta đắm sắc xuân
mỗi ngày ở đầu song say khướt mới về
nợ rượu là chuyện đi đâu mà chẳng gặp (quán)
Đời người sống đến bảy mươi xưa nay hiếm
mải mê trong hoa loài bướm nhìn kỹ là thấy
Đuôi chấm xuống nước đám chuồn chuồn lỗ chỗ bay
gửi lời đẹp trong cảnh sắc ta cùng người chuyển động
trước cảnh đẹp lúc này ta đâu dám trái lời.
dịch thơ
tan chầu đắm đuối cảnh xuân tươi
di khướt đầu song tối mới lui
nợ rượu quán quen đâu chả gặp
bảy mươi tuổi hiếm ở trên đời
xuyên hoa lũ bướm nhìn thấy múa
chấm nước chuồn chuồn lên xuống bay
lời đẹp gửi vào trong cảnh sắc
cảnh thế mình đâu dám trái lời
(thiên gia thi toàn tập, nxb hội nhà văn, 1998, tr 181-184)
Đọc bài thơ, thấy một Đỗ phủ thích nhàn tản đắm mình trong cảnh xuân. Đỗ phủ như tự nhận mình vào hàng đệ tử lưu linh, “mỗi nhật giang đầu tận túy quy – mỗi ngày say khướt ở đầu mi song”. cái say chưa đến độ lý bạch; Cái says Mà Sau này ở Trời Nam, Nhà Thơ nguyễn khuyến đã hơn một lần ca tụng (ời Trước This hiền ều vắng vẻ/ Co người say rượu tiếng còn nay – uống rượu). một with người chỉ còn biết uống rượu đến say khướt, coi nợ rượu là thường tình; đâu còn “nợ công danh” của nhà nho từng trọng! Ỗ phủ ến trường an năm 34 tuổi (746) gần 10 năm mới ược chức quan nhỏ, từ viên quan cần mẫn thành ãng quan lười đià 4 ngo đià kê. lúc này vương triều Đường huyền tông đã tỏ rõ suy yếu nên xảy ra loạn an lộc sơn. Ở bài khúc giang kỳ nhất, Đỗ phủ nói cảnh hoa rơi giảm dần vẻ xuân, chim trả (giống chim hèn) lo làm tổ; kì lân đá lăn lóc trên mộ các danh thần. nên nhà thơ đúc kết “tế suy vật lý tu hành lạc/ hà dụng phù danh bạn thử thân” (cứ trong vạn vật mà nghĩ, thì chơi là thích/ lo gì hư mìến danh làm). vì thế mà Đỗ phủ khích lệ chơi và say. một khía cạnh nào đó, ta cũng thấy ở nguyễn trãi: “cầm đuốc chơi đêm mảng tiếc xuân”. hoàn cảnh tâm trạng ấy nên nhà thơ mới viết “nợ rượu là chuyện thường tình” và “người sống bảy mươi xưa nay hiếm”; khuyến nghị nên vui lạc thú là để quên nỗi đau thời thế. ta càng hiểu nỗi đau giằng xé trong tâm sự Đỗ phủ.
ở Việt Nam, Nguyễn Trãi (1380-1442) ra khỏi quan lộ, khi về ở gần dân làng chài, thưởng nguyệt, ngâm thơ, lại nghe vẳng câu thơ ỗ ỗ ỗ ỗ ỗ ỗ ỗ ỗ (tự thán, vi) nguyễn bỉnh khiêm (1491-1585) cùng hô ứng với nguyễn trãi, trong một bài thƣ nôm: “rất nhân sinh bảy tám mươiỡ làm chi Ƒi”. nhưng bạch vân cư sĩ lại corc nghĩ khác, muốn ối thoại cùng ỗ pHủ: nGhĩ mình bước sang tuổi chín mươi mà người ổng ọi ổ xưa kia ỗ Hứng chữ Hán: Trong đóc Câu “NHân Sinh Thất Thập Cổ Lai Hy / Hà tất lao hình sự sự sự sự sự s. điều dối traạng trình đã ngấm ời quan trường “nhọc thân” vì phải dưng” trước mọi sự, “tuổi già mới tám mươi hai/ mọi của dửng dưng thấy đã ngoài”.
còn vua khải ịnh ban thơ cho cao xuân dục (1843-1923) khi ông tám mươi (vào 12 that thiểu, hĩ nhi khanh kim bát thập… ” ngôn ngữ Đông tây, 2011, tr 198; phần phiên âm là tôi ghi thêm)
tìm hiểu mở rộng câu “nhân sinh thất thập…”, Trước ỗ pHủ, khổng tửco nói cai tuổi “thất thập”, tổng kết các giai đoạn ời người như sau (trong was strong>, ở thiên thứ hai- vi chính, mục 4): “ngô thập hữu ngũ nhi chí ư học, tam thập nhi lập, tứ thập nhi bất hoặc, ngũ thậnận, tri mận NHI NHĩ Thuận, Thất Thập nhi tòng tâm sởc bất du củ ” – ta mười lăi tổi ể chí vào việc học, ến ba mươi tuổi cóco thểp thân xử thế, ến bốn mươi tus mê hoặc, đến năm mươi tuổi thì đã hiểu được và làm thuận theo các qui luật tự nhiên, đến sáu mươi tuổi thì thông hiểu những điều tai nghe, đến bảy mươi tuổi thì tùy tâm sở dục nhưng không vượt khỏi chuẩn tắc của lễ ” thập hữu ngũ, chi chí vu học;…”, chữ nhi thành chi, ư thành vu , bài “nói thêm cho rõ”, văn nghệ trẻ, số 16, ngày 19.4.2009) . như vậy, tuổi bảy mươi là cái mốc quan trọng trong ời người quân tử, ạt tới ỉnh của hành xử: làm đúng một cách tự nhiên à, làm khýo. sự đạt Đạo và Đời là một. có thể nói, chính vì đạt tới cách sống đó mà “tuổi bảy mươi” mới là “hiếm”, “xưa nay hiếm”. một thức nhận chỉ có ở những nhân cách lớn, những with người phi thường. Các Bậc văn nhân, nho sĩ ất việt đã tiếp nhận khía cạnh văn Hóa Trong Cách sống làm người hiền sĩ, xuất xử, hành tàng trag quĩ thời gian hữn của a ườa ườa ườa ườa ườa ườ ủA ủA ủA ủA ủA ủA ủA ủA ủA ườA ườA ườA A ườA A ườA ườA ườA ườA ườA ườA ườA ườA ườA ườA ườA ườA ườA ườA ườA ườA ườA ườ
lại với di chúc của chủch hồ chí minh, mặc dù chỉ là trích dẫn lời người xưa, ta vẫn nhận ra cốt car hạo nhiên ở Bác: hiểu ker tự tại và thanh thản đón nhận sự ra đi. quan trọng hơn, cách nói, lời nói của bác đã thức nhận về đời sống hữu hạn, truyền nhiệt huyết sống cho những ếỿ hệ tip.
xin được bình điểm đôi ý người xưa, vài lời cảm nhận, nhân đọc lại di chúc của bác.
