Thông tin chung
- Tên tiếng Việt: Mâm xôi, Phúc bồn tử, Đùm đùm, Chúc xôi, Cơm xôi, Mắc hủ, Co hủ, Ghìm búa.
- Tên khoa học: Rubus alceaefolius Poir.
- Họ: Rosaceae (Hoa hồng).
- Công dụng: cây Mâm xôi có tác dụng hoạt huyết, thanh nhiệt, kích thích tiêu hóa, quả có tác dụng bổ can thận, cường dương, tăng sinh lực.
Mô tả cây Mâm xôi
Cây bụi nhỏ, thân leo có gai và dẹt. Cành mọc vươn dài, có nhiều lông.
Lá đơn, mọc so le, hình bầu dục, hình trứng hoặc gần tròn, chia nhiều thùy nông không đều, gân chân vịt, mép khía răng, mặt trên màu lục sẫm phủ lông lởm chởm, mặt dưới có nhiều lông mềm, mịn màu trắng xỉn; cuống lá dài cũng có gai; lá kèm sớm rụng.
Cụm hoa mọc ở kẽ lá hoặc đầu cành thành chùm ngắn; lá bắc giống lá kèm; hoa màu trắng; lá đài 5 có lông.; cánh hoa 5 mỏng hình cầu; nhị rất nhiều thường dài bằng cánh hoa, chỉ nhị dẹt; lá noãn nhiều.
Quả kép, hình cầu, khi chín màu đỏ, ăn được.
Mùa hoa quả: tháng 4-9.
Phân bố, thu hoạch và chế biến
Phân bố: Ở Việt Nam, chi Rubus L. có 50 loài, trong đó đùm đũm là loài phân bố tương đối rộng ở khắp các tỉnh vùng núi thấp, trung du và đồng bằng. Cây ưa sáng và ưa ẩm, thường mọc chùm lên các cây bụi và dây leo khác ở ven rừng.
Thu hoạch và chế biến: Quả Mâm xôi thu hái khi chín, vào khoảng tháng 5 – 7. Có thể dùng ăn hoặc làm mứt.
Cành lá có thể thu hái quanh năm, thái thành đoạn ngắn, phơi khô, bảo quản dùng dần.
Bộ phận sử dụng của Mâm xôi
Cành và lá thu hái quanh năm phơi khô. Quả hái khi chín.
Thành phần hóa học
Trong quả cây mâm xôi chứa rất nhiều thành phần hóa học tốt cho sức khỏe như:
Axit ellagic: là chất dinh dưỡng có nguồn gốc thực vật có khả năng chống oxy hóa hiệu quả. Giúp bảo vệ màng tế bào và các cấu trúc cơ thể bằng cách trung hòa các gốc tự do.
Các hợp chất flavonoid như kaempferol, quercetin, anthocyanin.
Các vitamin và khoáng chất như vitamin C, mangan, Mg, Cu, Zn, K, acid folic, omega – 3, vitamin K, vitamin E, chất xơ.
Ngoài ra bên trong lá cây mâm xôi có chứa chất tanin.
Tác dụng của Mâm xôi
Theo y học cổ truyền
Lá, cành và rễ Mâm xôi có vị ngọt, nhạt, tính bình, tác dụng hoạt huyết, thanh nhiệt, tán ứ, chỉ huyết, kích thích tiêu hóa, giúp ăn ngon miệng.
Quả Mâm xôi có vị ngọt, tính bình được dùng thay vị phúc bồn tử trong y học cổ truyền, có tác dụng bổ gan thận, giữ tính khí, cường dương, tăng sức mạnh.
Theo y học hiện đại
- Chống oxy hóa, chống ung thư (nhờ chất axit ellagic);
- Điều hòa nhịp tim và huyết áp, tăng sản xuất hồng cầu;
- Cải thiện khả năng sinh sản (nhờ vitamin C và magie);
- Cải thiện tâm trạng và tăng cường trí nhớ;
- Giúp phục hồi mô và mạch máu;
- Chống viêm;
- Tăng miễn dịch;
- Bảo vệ mắt, duy trì thị lực;
- Tốt cho người đái tháo đường.
Liều lượng và cách dùng Mâm xôi
Phơi khô quả, cành lá. Dùng liều 10-30g tùy vào chỉ định.
Cách dùng có thể sắc hoặc hãm nước uống.
Bài thuốc chữa bệnh từ Mâm xôi
Dùng cho phụ nữ sau sanh mất nước, người ăn không tiêu, đầy bụng
Chuẩn bị: 10-20g cành, lá phơi khô, thái nhỏ.
Thực hiện: Sao cho thơm rồi hãm như trà hoặc sắc nước uống trong ngày.
Dùng riêng hoặc phối hợp với lá khổ sâm.
Điều trị viêm gan mạn tính, viêm tuyến vú, viêm miệng
Chuẩn bị: 20-30g cành, lá phơi khô, mộc thông 15g, ô rô 15 g.
Thực hiện: Sắc với 400ml nước đến khi còn 100ml, chia 2 lần uống trong ngày.
Chữa thận hư, liệt dương, di tinh, đái buốt
Chuẩn bị: 20-30g quả phơi khô, có thể phối hợp với ba kích, kim anh mỗi vị 10-15g.
Thực hiện: Sắc nước uống.
Ở Ấn Độ, quả đùm đũm chữa đái dầm ở trẻ em, nước sắc lá và vỏ thân chữa tiêu chảy.
Lưu ý khi sử dụng Mâm xôi
Bạn nên lựa chọn những loại quả mâm xôi hoặc dược liệu được thu hái và chế biến tự nhiên, có nguồn gốc rõ ràng, không có chất độc hại để làm thuốc.
Bảo quản Mâm xôi
Quả Phúc bồn tử có thể bảo quản lạnh để dùng dần. Cành lá sau khi phơi, sấy khô nên bảo quản ở nơi thoáng mát, tránh độ ẩm cao.
Mâm xôi là dược liệu phù hợp để bổ sung sức đề kháng và phòng ngừa nhiều bệnh lý trong cơ thể. Việc sử dụng quả Mâm xôi phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe và yêu cầu của bài thuốc sử dụng. Mặc dù rất bổ dưỡng, tuy nhiên người bệnh cũng không nên lạm dùng quả Mâm xôi. Mong rằng những thông tin mà Medigo chia sẻ sẽ giúp ích cho việc tham khảo của bạn đọc.
